मुके प्रेम 

नवीन रिलीज झालेला चांगला  आणि आमच्या वयाला शोभणारा चित्रपट पहिल्या दिवशी नाहीं तर किमान दुसऱ्या दिवशी पाहायचाच, अशा विचित्र हट्टाचा जन्म आमच्या जीवनात अगदी अलीकडेच झाला. मिडल इस्ट देशाने आम्हाला दिलेली ही भेट आम्ही अगदी व्यवस्थितपणे बेमालून वापरतो. मागच्या आठवड्यात "बर्फी" हा चित्रपट सायंकाळी साडेसात चा शो पहाण्यासाठी गेलो. गर्दी खूप असल्यामुळे आम्हाला रात्री दहा च्या शो ची तिकिटे मिळाली. दोन तास काय करायचे म्हणून आम्ही जवळच्याच shopping mall मध्ये चालत चालत उगीचच फिरायला गेलो. परतीच्या सामसूम वाटेवर छान पैकी काळजीपूर्वक वाढवलेली हिरवीगार  झुडुपे नजरेस पडली. आम्ही दोघेही त्याचं कौतुक करत असताना त्या झुडुपातून एक मांजर झटदिशी बाहेर टुपुकन उडी मारून  बाहेर आले. कुणीतरी पाळलेल मांजर असावे ते. काही कृतघ्न लोक मजेसाठी म्हणून जनावर पाळतात आणि कंटाळा आला कि किंव्हा त्यांची काळजी घेणे परवडत नाहीं म्हणून दूर कुठे तरी सोडून त्यांना परक आणि अनाथ करतात. असं अनाथ झालेलं ते मांजर आम्हाला बघितल्यावर एकदम आमच्या मागे मागे यायला लागले. तिला वाटले असेल कि आम्ही तिला आपलंस करून घेवू आणि तिच्यावर प्रेमाची छत्री धरू. खरच, 'आशा' किती फसवी असते !! किती दिवस अशा ह्या फसव्या आशेवर ते मांजर जगत असेल? का कुणी तिला आधी सुखाच्या जीवनाची पहाट दाखवली आणि अचानक एके दिवशी तिला दुखः च्या खाईत लोटले? असा विचार करतकरत तो लांब रस्ता आम्ही पार करत असताना, ते मांजर हळूच एकदा माझ्या बाजूला यायचं आणि हळूच एकदा आनंदच्या बाजूला जायचं. मध्येच जेव्हा तिच्या लक्षात आले कि, आम्हाला तिच्या अस्तित्वाची जाणीव सुद्धा होत नाहीं आहे , तेव्हा ती मागेच थांबली. सहज आम्ही मागे वळून पाहिले, तो काय आश्चर्य, ती पटकन परत उडी मारून पळत पळत आमच्या मागे धावत आली. तिचा तो अधीरपणा पाहून डोळ्यात पाणी आले. आम्ही लक्ष देत नाहीं म्हणून  मध्येच थांबण आणि आम्ही मागे वळून पाहिल्यावर झटदिशी पळत पळत आमच्या मागे येण, तिच्या ह्या कृतीत जिव्हाळ्याचा, प्रेमाचा, लाघाविपणाचा , ममतेसाठी आसुसलेल्या त्या अबोल जीवाच्या धडपडीची आम्हाला जाणवली आणि आपण ह्या साठी फारसे काही करू शकत नाहीं ह्याची खंत वाटली. फक्त दहाच मिनिटात एकमेकांशी काहीही न बोलता , काहीही व्यक्त न करता त्या मांजरीने आमच्याकडून बिनशार्तीने दिलेले आणि मागितलेले प्रेम आमच्या हृदयावर कायमचा ठसा मांडून  गेले. रस्ता ओलांडताना रस्त्यावरची वेगाने धावणारी वाहन पाहून मन कचरलं. सहज मागे वळून पाहिलं आणि ते गोंडस मांजर झुडुपात गपचूप बसलेलं नजरेला पडलं. पलीकडच्या रस्त्यावर जायच्या  आमच्या मार्गक्रमणाचा किती बरोब्बर  अर्थ तिला कळला होता. अशी निराशा किती वेळा तिच्या पदरी पडली असेल, काय वाटत असेल तिला, कसे झेपत असेल ती हे सर्व.....त्या मुक्या प्राणीला जोराने ओरडून काही सांगावंसे वाटत नसेल का? का कळत नाहीं अशा मुक्या जनावरांच्या भावना माणसाला? का मग त्यांना स्वछंदपणे  राहू देत नाहीं? मनातल्या ह्या अशा अनेक प्रश्नांना  कधी उत्तर मिळेल कि नाहीं , फक्त देवास ठाऊक.  .........

दूर्वा - शमी - मंदार - या तीन वनस्पती गणपतीला प्रिय आहेत. यांतील दूर्वा ही साक्षात ब्रह्मदेवाच्या शरीरातून निर्माण झालेली एक सुंदर देवता होय. ब्रह्मदेवाने तिचे दूर्वा हे नाव ठेवले. तिने पुढे तप केले व ती गणेशाला प्रिय ठरली.

कालांतराने तिला आपल्या ऐश्वर्याचा गर्व झाला. ती जगदंबेहूनही स्वतःला श्रेष्ठ समजू लागली. तेव्हा पार्वतीने तिला तृणरूपाने पृथ्वीवर जन्म घेण्याचा शाप दिला. पुढे तप करून तिने या शापातून मुक्ती मिळवली. ती अंशरूपाने पृथ्वीवर राहून गणेशाच्या पूजेत आवश्यक बनली व उर्वरित अंशांनी स्वर्गात देवीरूपाने राहिली.

और्वऋषीला शमिका नावाची मुलगी होती. धौम्य ऋषीचा मुलगा मंदार याच्याशी तिचा विवाह झाला. त्यांच्या आश्रमात एकदा भृशुंडी ऋषी आले असता त्यांचे मोठे पोट व स्थूल शरीर पाहून ती दोघे त्यांना हसली. तेव्हा भृशुंडी ऋषींनी त्यांना शाप दिला, की 'तुम्ही दोघे वृक्षयोनीत जन्म घ्याल.' त्याप्रमाणे ती दोघे शमी व मंदार बनली. पुढे मंदाराचा गुरू शौनक व सासरा और्व यांनी गणेशाला प्रसन्न करून घेण्यासाठी तप सुरू केले. गणेश प्रसन्न झाला. तेव्हा त्यांनी शमी-मंदाराला पूर्व देह प्राप्त व्हावा, असा वर मागितला. त्यावर गणपतीने म्हटले की, 'भृशुंडीचा शाप खोटा ठरणार नाही. पण आजपासून मी मंदारवृक्षाच्या मुळाशी वास करीन व शमीपत्रे मला प्रिय होतील.' मंदार वृक्षाच्या मुळाची गणेशमूर्ती करतात व हा मंदारगणेश भक्तांना लवकर प्रसन्न होतो, असा समज आहे.

वांग्याची भाजी

कोल्हापूर आणि अथणी येथे मिळणारी गडद जांभूळ रंगाची छोट्या लांबट आकाराच्या  वांगीचा स्वाद घ्यायचा ज्यांना भ्याग्य लाभले त्यानांच ''रुचकर वांगी चा " खरा अर्थ माहित असला पाहिजे. आता वांगी ही भाजी खुपश्या लोकांना आवडत नाहीं ही गोष्ट ही वेगळी. पण ज्यांना आवडतात ते ही भाजी बारा महिने तेरा काळ खावू शकतील ह्याची मी १००% खात्री देवू शकेन. बरीच वर्षे अशी वांगी मला कुठे मिळाली नव्हती. परंतु,  काही  दिवसा पूर्वी, अचानक लु लु सुपर मार्केट मध्ये अशी ही दुर्मिळ वांगी दिसली आणि मी त्याच्यावर एकदम अधाशी पणाने तुटून पडले. मनसोक्त मजेत एकेक वांग वेचून घेतलं आणि  दुसऱ्या दिवशीच मस्त पैकी जपून सावरून , मोजून मापून, देवाचं नाव घेत अगदी मन लावून, आनंदात मनापासून त्याची मसालेदार भाजी बनवली. बनवताना तोंडाच्या रुची ग्रंथींना सुटलेल्या पाण्याचे वर्णन न केलेलेच बरे !! जेवणात पहिला घास खाल्याबरोबर नवऱ्याने केलेली स्तुती मी माझ्या आख्ख्या जन्मात कधीही विसरू शकणार नाहीं..."आजची ही वांग्याची भाजी खावून मला माझ्या आज्जीची आठवण झाली. तिच्या हाताची चव सुद्धा अशीच असायची. मस्त झाली आहे भाजी." आनंदची आज्जी ह्या एक उदात्त व्यक्तिमत्वाचा कळस होता. सर्वांवर प्रेम कसे करावे हे कोणीही त्यांच्या कडून शिकावे. माझ्या मते त्या चालत्या बोलत्या देवी सारख्या होत्या. अशा ह्या महान व्यक्तीशी काहीना काही कारणासाठी का होईना आपली तुलना झाली, हे कळून जीवनाचे सार्थक झाल्या सारखे वाटले. 

थोडया  वेळाने, नवऱ्याने विचारले, "ही वांगी आपण परवा लु लु सुपर मार्केट मधून आणली तीच ना? " मी म्हटले , "हो, का?". नवरा , " वांगी चवीला एकदम मस्त आहेत. भाजी मस्त झाली आहे. " त्यांचे म्हणणे पण खरेच होते. मी म्हटले, " वांगी मस्त आहेत, मसाल्याचे सामान सुद्धा बरोबर पडले आहे आणि मुख्य म्हणजे मी अगदी मन लावून भाजी केली आहे." त्या नंतर दोन-तीन दिवसांनी मी आलू पराठे केले. मन लावून , मस्त मसाला घालून चविष्ट पराठे नवऱ्याला आवडले. त्यांनी विचारले," असे कसे एकदम खुसखुशीत आणि टेस्टी झाले आहेत पराठे आज? " मी म्हटले, " मला पण माहित नाहीं. कदाचित बटाटे चवीला एकदम मस्त असतील !!!!!" ........(नवरा काहीही बोलला तरी त्याचा अर्थ बायको बरोबर उलटा  काढते , ह्याची खात्री पटली ना तुम्हाला?) 

आज आपण सारे श्री गणेशभक्त भारतातील प्रमुख २१ गणेश स्थाने आणि त्यांची स्थापना कोणी केली ते पाहणार आहोत. 

पुराणोक्त २१ प्रमुख गणेश स्थाने आणि त्याची स्थापना करणारे : - 

१ प्रयाग -ओंकारेश्वर (वेद व ओम कार द्वारा स्थापित) 

२ गंगा मसले-भालचंद्र (चंद्र द्वारा स्थापित) 

३ थेऊर -चिंतामणी (ब्रह्मद्वारा स्थापित)

४ राक्षसंभुवन -विज्ञान गणेश (दत्तात्रय स्थापित) 

५ सिद्धटेक -सिद्धिविनायक (विष्णुद्वारा स्थापित) 

६ काश्मीर - महोत्कट (कश्यप द्वारा स्थापित) 

७ विजयपुरी- विघ्नराज (माहिती उपलब्ध नाहि)

८ कुंभकोणं-श्वेत गणेश (समुद्र मंथन वेळी) 

९ नामलगाव -आशापुरक गणेश (यम द्वारा स्थापित) 

१० आधासा -अदोष क्षेत्र शमी विन्घेश (देव व ऋषी द्वारा स्थापित) 

११ गणेशपूर - गणेश बंगाल 

१२ रांजणगाव महागणपती (शंकर द्वारा स्थापित) 

१३ पारीनेर मंगल मूर्ती (मंगल ग्रह द्वारा स्थापित)

१४ पद्मालय- प्रवाळ गणेश व धरणीधर गणेश (दत्तभक्त सहस्त्रार्जुन आणि शेष)

१५ पाली-बल्लाळेश्वर (भक्त बल्लाळ स्थापित, मूळ स्थान सिंध प्रदेशात होते )

१६ कदंबपूर- चिंतामणी (इंद्र स्थापित) 

१७ लेण्याद्री-गिरीजात्मज (पार्वती स्थापित)

१८ काशी- ढूंढीराज 

१९ वेरूळ-लक्षविनायक (स्कंद स्थापित) 

२० राजूर- महागणपती (वरण्य राजा स्थापित)

२१ मोरगाव-मयुरेश्वर (पाच देवांनी स्थापित) 

|| गणपती बाप्पा मोरया, मंगलमूर्ती मोरया || 

दाने दाने पर लिखा हैं खानेवाले का नाम....

१९८४ साली लग्न झाल्यावर आम्हा दोघांनाही आमच्या आयुष्यात कसे, केव्हा , कधी,....काय काय, घडणार आहे ह्याची जरा सुद्धा कल्पना नव्हती. एकमेकांच्या प्रेमात धुंद झालेल्या त्या दोन जीवांना फक्त एकच त्या क्षणाला माहित होत कि, एकमेकांशिवाय आपण जगू शकत नाहीं आणि त्यासाठी लग्नाशिवाय दुसरा उपाय नाहीं. आता ह्या वयात आम्ही मागे वळून हळूच जेव्हा त्या काळात डोकावून पाहण्याचा प्रयन्त करतो , तेव्हा आमच्या धैर्याच, निर्धाराच, प्रेमानं एकमेकांना दिलेल्या वचनांच खरोखरच अचंबा वाटतो. तरुण वय किती वेड असते नाहीं ? लग्न झाल्यानंतर आम्हाला वाटले होते कि, आम्ही कायमचे मुंबईकर बनू आणि जीवनात येण्याऱ्या प्रत्येक क्षणाला आहे त्या परिस्थितीत तडजोड करून आपले जगणे रम्यमय करून आयुष्याचा अर्थ शोधून काढू. परंतु नशिबात दुसरेच काही तरी लिहून ठेवले होते. लग्न झाल्यानंतर अवघ्या तीन वर्षांनीच नवऱ्याची विदेश यात्रा जी सुरु झाली ती अजूनही २०१२ पर्यंत चालूच आहे. मधल्या काळात, दोघानंही मुलींसकट एकत्र राहावयास मिळावे म्हणून मी माझी नौकरीचा दिलेला राजीनामा , नन्तर मुलींच्या शिक्षणाचे हाल होवू नयेत आणि त्यांना उत्तम प्रतीचे ज्ञान मिळावे म्हणून अगदी हौशीच्या वयात दोघांनी जाणूनबुजून दूर राहून सहन केलेला विरह ...अशा कित्येक प्रमेयांशी आम्ही केलेल्या प्रयोगात आम्ही खूप ठिकाणी फिरलो. नवनवीन देश बघितले, अनंत प्रकारचे लोक भेटले, काहींनी आमच्या मनात कायमची जागा केली तर काही वाटेतले फक्त सह-प्रवासी निघाले. अशा या प्रवासात आम्हाला प्रकर्षाने जाणवलेली गोष्ट ज्यावर आम्ही दररोज चर्चा करतो, ती म्हणजे, कुठल्यातरी परक्या ठिकाणी येवून ध्यानीमनी नसताना कुठे तरी दुसऱ्या ठिकाणी कोणी तरी अनोळख्या माणसांनी उगवलेला अन्नाचा कण आपल्या मुखात जातो आणि आम्ही  त्या कर्ता-करवित्याला धन्यवाद देतो. खरच १९८४ मध्ये आम्हाला या किमयेची जरा सुद्धा कल्पना नव्हती कि २०१२ पर्यंतच्या काळात मी १० देशातील आणि आनंद २०-२२ देशातील अन्नाच्या कणाचा आनंद भोगू म्हणून !!!! 

पर्यंतू, हल्ली आपल्याला अनेक देशात उत्पन्न केलेल्या धान्य, फळ, कपडे इत्यादींचा आनंद घर बसल्या घेता येतो. आधुनिक जगात सर्व काही एका चुटकीत मिळते. परवाच आम्ही सुपर मार्केट मधून बऱ्याच गोष्टी खरेदी केल्या. घरी आल्यावार लिस्ट पाहिली तर मला एकदम धक्का बसला ....त्या मध्ये पाकिस्तानी दुधी, श्री लंकेचा पपया , भारताची चवळी, इंडिअन लिंबू, इंडिअन कांदा, ऑस्ट्रेलियाची गाजर, दुबई ची काकडी, लेबेनान चे बटाटे, मलेशियाचे टोमाटो, चीनचे पेअर , हॉलंड ची संत्र ......बापरे, नऊ देश आणि एकच लिस्ट आणि खाणारी तोंड फक्त दोन !!! मज्जा आहे कि नाहीं !!   

श्री गणेशाची साडेतीन पीठे : 

पहिले पीठ - मोरगाव :'भूस्वानंदपूर ' म्हणजेच आजचे प्रचलित 'मोरगाव'. गाणपत्य सांप्रदायाचे आद्यपीठ मोरगाव. या क्षेत्राचा आकार मोरासारखा आहे. ब्रम्ह, विष्णू, महेश, सूर्य व शक्ती या पंचदेवांनी ॐकार स्वरूपी गणेशाची तिथे स्थापना केली. उन्मत्त सिंदुरासुराचा वध करून त्याचा सेनापती कमलासूर याचाही वध श्री गणेशाने केला. कमलासूराचे शीर जमिनीत गाडून त्याच्यावर तो आरूढ होऊन बसला. आजही त्याचे प्रतिक म्हणून विजयादशमीच्या दिवशी मोठा उत्सव साजरा केला जातो. येथे गणेशापुढे एक नंदी आहे हे याचे वैशिष्ठ्य. नाहि तर शक्यतो आपण नंदिचे दर्शन केवळ महादेव शंकरांच्या मंदिरात करतो. पुण्यापासून ५२ कि.मी. वर मोरगाव क्षेत्र आहे. पुणे ते मोरगाव एस.टी. आहे.

दुसरे पीठ - राजूर : मोरगावी कमलासुराचा मयुरेश्वराने वध केला. मोरगावी कमलासुराचे शिर पडले आणि जिथे कमरे पर्यंतचा भाग पडला ते राजूर येथे दुसरे पीठ. राजूर म्हणजेच पूर्वीचे राजापूर. वरण्य राजाचा राजवाडा या भागात होता. व

 रण्य राजाला श्री गणेशाने 'गणेशगीता' सांगितली. कृष्णाच्या तोंडून म्हणजेच प्रत्यक्ष भगवंताच्या तोंडून अर्जूनाने गीता ऐकली. तद्वत साक्षात गणेशाने आपल्या मुखातून वरण्य राजाला गणेशगीता सांगितली. त्यामुळे गाणपत्य सांप्रदायात या स्थानाला फार महत्व आहे. राजा वाराण्याने प्रतिष्ठापना केलेल्या या क्षेत्राला राजूरचा 'महागणपती' म्हणतात.

मराठवाड्यातील जालन्यापासून २२ कि.मी. वर हे क्षेत्र आहे. राजूर गावानजीक एका टेकडीवर हे गणेश मंदिर असून येथे वरण्य राजाची मूर्ती सुद्धा आहे. या ठिकाणाला गड म्हणतात.

हा गणपती नवसाच्या सामाईला पावतो. येथील मूर्तीपुढे अंदाचे सव्वाशे समया तेवत असतात. शेकडो सामायांतील ज्योतींच्या मंद व मंगल प्रकाशात हि मूर्ती फारच विलोभनीय दिसते. पराशर ऋषींच्या आश्रमातून श्री गणेशाला वरण्य राजाने चैत्र शु.प्रतिपदेला राजूर, राजापूर येथे आणले. म्हणून गुढीपाडव्याला या गणेशाचे दर्शन घेणे हि पर्वणी मानली जाते. 

तिसरे पीठ - पद्मालय : येथे दोन गणेश मूर्ती आहेत. महान दत्तभक्त सहस्त्रार्जुनाने स्थापन केलेला 'प्रवाळ गणेश' आणि त्याच्या शेजारी शेषाने स्थापन केलेला 'धरणीश्वर गणेश'. यातील गणेशाची मूर्ती एक उजव्या सोंडेची व दुस

 री डाव्या सोंडेची आहे. जळगाव जिल्ह्यातील एरंडोल गावापासून ८ कि.मी. वर पद्मालय आहे. हे मंदिर डोंगरावर असून तेथील तलावात विविध प्रकारची पद्म कमले फुलतात. म्हणून या क्षेत्राला 'पद्मालय' असे नाव पडले.

समुद्रमंथनाच्या वेळी शेष समुद्रतळाशी होता. अमृत-कुंभ देवांना आपल्यामुळे मिळाला असा अहंकार त्याला निर्माण झाला. त्याचा अहंकार पाहून संतप्त होऊन शिवाने त्याला खडकावर आपटले. त्याच्या डोक्याचे दहा तुकडे झाले. नारदाने त्याचे सांत्वन करून त्याला गणेश उपासना करावयास सांगितले. त्यानुसार त्याने ती केली. गणेश त्यावर प्रसन्न झाले व तू सहस्त्रवदन होशील आणि माझा सहवास तुला लाभावा यासाठी मी तुला माझ्या उदरावर धारण करीन. तसेच पृथ्वीला तू तुझ्या फण्यावर फुलासारखी तोलून धरशील असा आशीर्वाद श्री गणेशाने त्याला दिला. म्हणून शेषाने स्थापन केलेल्या मूर्तीला 'धरणीश्वर गणेश' असे म्हणतात.

अर्ध पीठ, चिंचवड  : चिंचवड हे गणपती क्षेत्र पुराणोक्त नाही. परंतु महान गाणपत्य साधू मोरया गोसावींच्या मुळे याला महत्वाचे स्थान प्राप्त झाले. कर्नाटकातील बिदर जिल्ह्यातील 'शाली' नावाच्या गावचे वामनभट व पार्वतीबाई हे दांपत्य मोरगावला आले. या दोघांनी पुत्रप्राप्तीसाठी अनुष्ठान केले. त्यांना माघ वद्य चतुर्थी शके १२९७ मोरगावला श्रीगणेशकृपेने मुलगा झाला. त्याचे नाव त्यांनी 'मोरया गोसावी' ठेवले.

नयनभारती यांच्याकडून अनुग्रह घेतलेले मोरया गोसावी थेऊरला अनुष्ठानासाठी आले. तिथे त्यांना मुळा-मुठेच्या नदीत स्नान करताना श्रीगणेशाचा साक्षात्कार होऊन श्रीगणेशमूर्तीचा तांदळा स्वरुपात प्रसाद मिळाला. ती मूर्ती घेऊन ते मोरगावी वारी करीत असत. सध्या तो तांदळा चिंचवड येथे देऊळवाड्यात आहे. मोरया गोसावींनी मार्गशीर्ष वद्य षष्ठी शके १३८३ रोजी जिवंत समाधी घेतली. मोरगावचा मोरेश्वर चिंचवडी आला, म्हणून हे अर्ध पीठ ओळखले जाते. चिंचवड हे ठिकाण पुण्यापासून १८ कि.मी. आहे.

।। ॐ गं गणपतये नमः ।।

।। गणपती बाप्पा मोरया, मंगलमूर्ती मोरया ।।

 

योगायोग 

श्री भगवत-गीतेचा सारांश 

शाळेत असताना संस्कृत हा विषय मी optional म्हणून घेतला होता. माझी आई संस्कृत मध्ये B.A. ला कर्नाटक महाविद्यालयात गोल्ड मेडलिस्ट असल्यामुळे मी संस्कृत हा विषय तिच्या भरवश्यावर घेणे अगदी साहजिक होते. मला हा विषय मनापासून आवडावा ह्या साठी तिने भरपूर प्रयन्त ही केला. मी मात्र,"मार्क्स मिळवून देणारा विषय " ह्या विचाराच्या पलीकडे त्याच्याकडे कधी ही पाहिले नाहीं. परिणाम, मला हा विषय कधीही नीट उमजला नाहीं आणि पाठांतराच्या जोरावर चांगल्या पैकी मार्क्स मिळवून इयत्ता १० झाल्यानंतर संस्कृतच्या गावाची वाट कधी पकडलीच नाहीं. तशी आवश्यकता ही वाटली नाहीं. माझ्या दोन्ही लेकी शाळेत असताना भागवत गीतेतील अध्याय पाठ करून स्पर्धेमध्ये जेव्हा बक्षीश घेवून यायच्या तेव्हा त्यांचं खूप कौतुक ही केलं. परंतु, त्या भाषेची आणि माझी कधीच नजरेला नजर मिळाली नाहीं आणि आमचं एकमेकांवर कधीच प्रेम जुळल नाहीं. 

पण  आता आयुष्याच्या ह्या वळणावर, ह्या भाषेबद्दल असलेल आपलं अज्ञान मला बरंच जाणवत आहे. चार वर्षा पूर्वी आम्ही दोघांनी मिळून अध्यात्म विषयीचे वाचन चालू केले. बरेच काही आम्ही इंग्लिश आणि मराठीत लिहिलेले वाचतो. वाचतांना मध्ये मध्ये बरेच संस्कृत मधले श्लोक येतात आणि उच्चार बरोबर करता येत नाहीं आणि अर्थ कळत नाहीं ह्याचे वाईट वाटते. अडत काही नाहीं कारण शेवटी अध्यात्म हा कुठल्याही भाषेत वाचला तरी आपल्याला त्यातला गर्भित अर्थ कळला तर खूप आहे. तरी पण......"मला भगवत गीता संस्कृत मध्ये वाचता आली असती तर बरे झाले असते," असे कित्येकदा वाटते. ह्या सर्व कारणांमुळे, भगवत गीता मी मनापासून समजावून घेण्याचा कधी प्रयन्त केला नव्हता. पण मनात एक सुप्त अशी आशा कि भगवत गीतेचा सारांश तरी समजावून घ्यावा. अशा     सारांशाचा शोध करताना मला एकदम सुरेख असे लिखाण वाचायला मिळाले. गीतेतला प्रेमयोग/भक्तियोग , ज्ञानयोग, कर्मयोग किती सहज शब्दात आणि थोडक्यात लिहिले आहे कि वाटले, शेवटी गीतेचा अर्थ समजावून घ्यायची माझी प्रबळ इच्छा देवाने माझ्या नकळत पूर्ण केली. त्याच दिवशी, नेहमीप्रमाणे आम्ही श्री गोंदवलेकर महाराजांच्या "प्रवचने" पुस्तकातील ३० ऑगस्ट च्या पानावरील प्रवचन वाचले आणि लक्षात आले, महाराजांनी सुद्धा त्या एका पानातच गीतेच्या तिन्ही योगांचे किती सुरेख विवरण केले आहे.....आणि तो ही  मराठी भाषेत !!! ह्या सर्व योगायोगीच्याच घटना म्हणायला काय हरकत आहे !!!

|| The Bhagavad-gita In A Nutshell ||

King inquired: Sanjaya, please tell me, in details, what did my people and the Pandavas do in the battlefield before the war started? (1.01)

Sanjaya said: O King, Lord Krishna spoke these words to Arjuna whose eyes were tearful and downcast, and who was overwhelmed with compassion and despair. (2.01)

Lord Krishna said: You grieve for those who are not worthy of grief, and yet speak words of wisdom. The wise grieves neither for the li
ving nor for the dead. (2.11)

Just as the soul acquires a childhood body, a youth body, and an old age body during this life; similarly, the soul acquires another body after death. This should not delude the wise. (2.13)

Just as a person puts on new garments after discarding the old ones; similarly, the living entity or the individual soul acquires new bodies after casting away the old bodies. (2.22)

Treating pleasure and pain, gain and loss, and victory and defeat alike, engage yourself in your duty. By doing your duty this way you will not incur sin. (2.38)

You have control over doing your respective duty only, but no control or claim over the results. The fruits of work should not be your motive, and you should never be inactive. (2.47)

A Karma-yogi or the selfless person becomes free from both vice and virtue in this life itself. Therefore, strive for selfless service. Working to the best of one’s abilities without becoming selfishly attached to the fruits of work is called Karma-yoga or Seva. (2.50)

Because the mind, when controlled by the roving senses, steals away the intellect as a storm takes away a boat on the sea from its destination ¾ the spiritual shore of peace and happiness. (2.67)

The forces of Nature do all works. But due to delusion of ignorance people assume themselves to be the doer. (3.27)

Thus, knowing the Self to be superior to the intellect, and controlling the mind by the intellect that is purified by spiritual practices, one must kill this mighty enemy, lust, O Arjuna. (3.43)

Whenever there is a decline of Dharma Righteousness) and a predominance of Adharma Unrighteousness), O Arjuna, then I manifest Myself. I appear from time to time for protecting the good, for transforming the wicked, and for establishing world order Dharma). (4.07-08)

I created the four divisions of human society based on aptitude and vocation. Though I am the author of this system of the division of labor, one should know that I do nothing directly and I am eternal. (4.13)

The one who sees inaction in action, and action in inaction, is a wise person. Such a person is a yogi and has accomplished everything. (4.18)

Spirit shall be realized by the one who considers everything as a manifestation or an act of the Spirit. (4.24)

Verily, there is no purifier in this world like the true knowledge of the Supreme Being. One discovers this knowledge within, naturally, in course of time when one's mind is cleansed of selfishness by Karma-yoga. (4.38)

But, true renunciation, O Arjuna, is difficult to attain without Karma-yoga. A sage equipped with Karma-yoga quickly attains Nirvana. (5.06)

One who does all work as an offering to God — abandoning selfish attachment to the results — remains untouched by Karmic reaction or sin as a lotus leaf never gets wet by water. (5.10)

Those who perceive Me in everything and behold everything in Me, are not separated from Me, and I am not separated from them. (6.30)

Four types of virtuous ones worship or seek Me, O Arjuna. They are: The distressed, the seeker of Self-knowledge, the seeker of wealth, and the enlightened one who has experienced the Supreme. (7.16)

After many births the enlightened one resorts to Me by realizing that everything is, indeed, My or Supreme Being’s) manifestation. Such a great soul is very rare. (7.19)

The ignorant ones — unable to understand My immutable, incomparable, incomprehensible, and transcendental form — assume that I, the Supreme Being, am formless and take forms or incarnate. (7.24)

Remembering whatever object one leaves the body at the end of life, one attains that object. Thought of whatever object prevails during one's lifetime, one remembers only that object at the end of life and achieves it. (8.06)

Therefore, always remember Me and do your duty. You shall certainly attain Me if your mind and intellect are ever focused on Me. (8.07)

I am easily attainable, O Arjuna, by that ever steadfast devotee who always thinks of Me and whose mind does not go elsewhere. (8.14)

I personally take care of both spiritual and material welfare of those ever-steadfast devotees who always remember and adore Me with single-minded contemplation. (9.22)

Whosoever offers Me a leaf, a flower, a fruit, or water with devotion; I accept and eat the offering of devotion by the pure-hearted. (9.26)

Engage your mind in always thinking of Me, be devoted to Me, worship Me, and bow down to Me. Thus uniting yourself with Me by setting Me as the supreme goal and the sole refuge, you shall certainly come to Me. (9.34)

I am the origin of all. Everything emanates from Me. The wise ones who understand this adore Me with love and devotion. (10.08)

The one who does all works for Me, and to whom I am the supreme goal; who is my devotee, who has no attachment, and is free from enmity towards any being; attains Me, O Arjuna. (11.55)

Therefore, focus your mind on Me, and let your intellect dwell upon Me alone through meditation and contemplation. Thereafter you shall certainly attain Me. (12.08)

The one who sees the same eternal Supreme Lord dwelling as Spirit equally within all mortal beings truly sees. (13.27)

The one who offers service to Me with love and unswerving devotion transcends three modes of material Nature, and becomes fit for Nirvana, or salvation. (14.26)

I am seated in the inner psyche of all beings. The memory, Self-knowledge, and the removal of doubts and wrong notions about God come from Me. I am verily that which is to be known by the study of all the Vedas. I am, indeed, the author as well as the student of the Vedas. (15.15)

Lust, anger, and greed are the three gates of hell leading to the downfall or bondage) of the individual. Therefore, one must learn to give up these three. (16.21)

Speech that is non-offensive, truthful, pleasant, beneficial, and is used for the regular study of scriptures is called the austerity of word. (17.15)

By devotion one truly understands what and who I am in essence. Having known Me in essence, one immediately merges with Me. (18.55)

The Supreme Lord — as the controller abiding in the inner psyche of all beings — causes them to work out their Karma like a puppet of Karma created by the free will) mounted on a machine. (18.61)

Set aside all meritorious deeds and religious rituals, and just surrender completely to My will with firm faith and loving devotion. I shall liberate you from all sins, the bonds of Karma. Do not grieve. (18.66)

The one who shall propagate this supreme secret philosophy or the transcendental knowledge of the Gita) amongst My devotees, shall be performing the highest devotional service to Me, and shall certainly come to Me. No other person shall do a more pleasing service to Me, and no one on the earth shall be more dear to Me. (18.68-69)

Wherever there will be both Krishna, the Lord of yoga, or Dharma in the form of the scriptures, and Arjuna with the weapons of duty and protection; there will be everlasting prosperity, victory, happiness, and morality. This is my conviction. (18.78)

"May the Lord bless all with Goodness, Prosperity, and Peace."